Άξονας 1 "¨Διδασκαλία μάθηση και αξιολόγηση"  

.Καλωσήρθατε στην ιστοσελίδα των Αρχαίων Ελληνικών Γενικής Παιδείας της Β' Λυκείου, που λειτουργεί ως μέσο εναπόθεσης εκπαιδευτικού υλικού στο πλαίσιο της δράσης "Ανάπτυξη εκπαιδευτικού υλικού για την υποστήριξη της διδασκαλίας" του Άξονα 1 "¨Διδασκαλία μάθηση και αξιολόγηση" 

ΑΡΧΑΙΑ Β ΛΥΚΕΙΟΥ

«ΑΝΤΙΓΟΝΗ» ΤΟΥ ΣΟΦΟΚΛΗ

Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (στ. 441-581)

ΚΕΙΜΕΝΟ

ΚΡΕ Σὲ δή, σὲ τὴν νεύουσαν εἰς πέδον κάρα,
φῄς, ἢ καταρνῇ μὴ δεδρακέναι τάδε;
ΑΝΤ Καὶ φημὶ δρᾶσαι κοὐκ ἀπαρνοῦμαι τὸ μή.
ΚΡΕ Σὺ μὲν κομίζοις ἂν σεαυτὸν ᾗ θέλεις
ἔξω βαρείας αἰτίας ἐλεύθερον·445
σὺ δ᾽ εἰπέ μοι μὴ μῆκος, ἀλλὰ συντόμως,
ᾔδησθα κηρυχθέντα μὴ πράσσειν τάδε;
ΑΝΤ Ἤιδη· τί δ᾽ οὐκ ἔμελλον; ἐμφανῆ γὰρ ἦν.
ΚΡΕ Καὶ δῆτ᾽ ἐτόλμας τούσδ᾽ ὑπερβαίνειν νόμους;
ΑΝΤ Οὐ γάρ τί μοι Ζεὺς ἦν ὁ κηρύξας τάδε, 450
οὐδ᾽ ἡ ξύνοικος τῶν κάτω θεῶν Δίκη
οὐ τούσδ᾽ ἐν ἀνθρώποισιν ὥρισαν νόμους,
οὐδὲ σθένειν τοσοῦτον ᾠόμην τὰ σὰ
κηρύγμαθ᾽ ὥστ᾽ ἄγραπτα κἀσφαλῆ θεῶν
νόμιμα δύνασθαι θνητὸν ὄνθ᾽ ὑπερδραμεῖν.

Οὐ γάρ τι νῦν γε κἀχθές, ἀλλ᾽ ἀεί ποτε

ζῇ ταῦτα, κοὐδεὶς οἶδεν ἐξ ὅτου ᾽φάνη.

Τούτων ἐγὼ οὐκ ἔμελλον, ἀνδρὸς οὐδενὸς
φρόνημα δείσασ᾽, ἐν θεοῖσι τὴν δίκην
δώσειν· θανουμένη γὰρ ἐξῄδη, τί δ᾽ οὔ; 460
κεἰ μὴ σὺ προὐκήρυξας. Εἰ δὲ τοῦ χρόνου
πρόσθεν θανοῦμαι, κέρδος αὔτ᾽ ἐγὼ λέγω·
ὅστις γὰρ ἐν πολλοῖσιν ὡς ἐγὼ κακοῖς
ζῇ, πῶς ὅδ᾽ οὐχὶ κατθανὼν κέρδος φέρει;
Οὕτως ἔμοιγε τοῦδε τοῦ μόρου τυχεῖν465
παρ᾽ οὐδὲν ἄλγος· ἀλλ᾽ ἄν, εἰ τὸν ἐξ ἐμῆς
μητρὸς θανόντ᾽ ἄθαπτον ἠνσχόμην νέκυν,
κείνοις ἂν ἤλγουν· τοῖσδε δ᾽ οὐκ ἀλγύνομαι.
εἰ δοκῶ σοι νῦν τυγχάνειν δρῶσα μῶρα
σχεδόν τι μώρῳ μωρίαν ὀφλισκάνω.470
ΧΟΡ Δηλοῖ τὸ γέννημ᾽ ὠμὸν ἐξ ὠμοῦ πατρὸς
τῆς παιδός· εἴκειν δ᾽ οὐκ ἐπίσταται κακοῖς.

Ἀλλ᾽ ἴσθι τοι τὰ σκλήρ᾽ ἄγαν φρονήματα
πίπτειν μάλιστα, καὶ τὸν ἐγκρατέστατον
σίδηρον ὀπτὸν ἐκ πυρὸς περισκελῆ475
θραυσθέντα καὶ ῥαγέντα πλεῖστ᾽ ἂν εἰσίδοις.
Σμικρῷ χαλινῷ δ᾽ οἶδα τοὺς θυμουμένους
ἵππους καταρτυθέντας· οὐ γὰρ ἐκπέλει
φρονεῖν μέγ᾽ ὅστις δοῦλός ἐστι τῶν πέλας.
Αὕτη δ᾽ ὑβρίζειν μὲν τότ᾽ ἐξηπίστατο,480
νόμους ὑπερβαίνουσα τοὺς προκειμένους·
ὕβρις δ᾽, ἐπεὶ δέδρακεν, ἥδε δευτέρα,
τούτοις ἐπαυχεῖν καὶ δεδρακυῖαν γελᾶν.
Ἦ νῦν ἐγὼ μὲν οὐκ ἀνήρ, αὕτη δ᾽ ἀνήρ,
εἰ ταῦτ᾽ ἀνατὶ τῇδε κείσεται κράτη.

Ἀλλ᾽ εἴτ᾽ ἀδελφῆς εἴθ᾽ ὁμαιμονεστέρα
τοῦ παντὸς ἡμῖν Ζηνὸς Ἑρκείου κυρεῖ,
αὐτή τε χἠ ξύναιμος οὐκ ἀλύξετον
μόρου κακίστου· καὶ γὰρ οὖν κείνην ἴσον
ἐπαιτιῶμαι τοῦδε βουλεῦσαι τάφου.490
Καί νιν καλεῖτ᾽· ἔσω γὰρ εἶδον ἀρτίως
λυσσῶσαν αὐτὴν οὐδ᾽ ἐπήβολον φρενῶν.
Φιλεῖ δ᾽ ὁ θυμὸς πρόσθεν ᾑρῆσθαι κλοπεὺς
τῶν μηδὲν ὀρθῶς ἐν σκότῳ τεχνωμένων.
Μισῶ γε μέντοι χὤταν ἐν κακοῖσί τις495
ἁλοὺς ἔπειτα τοῦτο καλλύνειν θέλῃ.
ΑΝΤ Θέλεις τι μεῖζον ἢ κατακτεῖναί μ᾽ ἑλών;
ΚΡΕ Ἐγὼ μὲν οὐδέν· τοῦτ᾽ ἔχων ἅπαντ᾽ ἔχω.

ΑΝΤ Τί δῆτα μέλλεις; ὡς ἐμοὶ τῶν σῶν λόγων
ἀρεστὸν οὐδέν, μηδ᾽ ἀρεσθείη ποτέ,
οὕτω δὲ καὶ σοὶ τἄμ᾽ ἀφανδάνοντ᾽ ἔφυ.500
Καίτοι πόθεν κλέος γ᾽ ἂν εὐκλεέστερον
κατέσχον ἢ τὸν αὐτάδελφον ἐν τάφῳ
τιθεῖσα; τούτοις τοῦτο πᾶσιν ἁνδάνειν
λέγοιτ᾽ ἄν, εἰ μὴ γλῶσσαν ἐγκλῄσοι φόβος.505
Ἀλλ᾽ ἡ τυραννὶς πολλά τ᾽ ἄλλ᾽ εὐδαιμονεῖ
κἄξεστιν αὐτῇ δρᾶν λέγειν θ᾽ ἃ βούλεται. 

  ΚΡΕ Σὺ τοῦτο μούνη τῶνδε Καδμείων ὁρᾷς. 

ΑΝΤ Ὁρῶσι χοὖτοι· σοὶ δ᾽ ὑπίλλουσι στόμα.
ΚΡΕ Σὺ δ᾽ οὐκ ἐπαιδῇ, τῶνδε χωρὶς εἰ φρονεῖς;510
Οὐδὲν γὰρ αἰσχρὸν τοὺς ὁμοσπλάγχνους σέβειν.
ΚΡΕ Οὔκουν ὅμαιμος χὠ καταντίον θανών;
ΑΝΤ Ὅμαιμος ἐκ μιᾶς τε καὶ ταὐτοῦ πατρός.
ΚΡΕ Πῶς δῆτ᾽ ἐκείνῳ δυσσεβῆ τιμᾷς χάριν;
ΑΝΤ Οὐ μαρτυρήσει ταῦθ᾽ ὁ κατθανὼν νέκυς.515
ΚΡΕ Εἴ τοί σφε τιμᾷς ἐξ ἴσου τῷ δυσσεβεῖ.
ΑΝΤ Οὐ γάρ τι δοῦλος, ἀλλ᾽ ἀδελφὸς ὤλετο.
ΚΡΕ Πορθῶν δὲ τήνδε γῆν· ὁ δ᾽ ἀντιστὰς ὕπερ.
ΑΝΤ Ὅμως ὅ γ᾽ Ἅιδης τοὺς νόμους ἴσους ποθεῖ.
ΚΡΕ Ἀλλ᾽ οὐχ ὁ χρηστὸς τῷ κακῷ λαχεῖν ἴσος.520
ΑΝΤ Τίς οἶδεν εἰ κάτωθεν εὐαγῆ τάδε;
ΚΡΕ Οὔτοι ποθ᾽ οὑχθρός, οὐδ᾽ ὅταν θάνῃ, φίλος.
ΑΝΤ Οὔτοι συνέχθειν, ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν.
ΚΡΕ Κάτω νυν ἐλθοῦσ᾽, εἰ φιλητέον, φίλει
κείνους· ἐμοῦ δὲ ζῶντος οὐκ ἄρξει γυνή.

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ

ΚΡΕΩΝ: Σε σένα, σε σένα μιλώ, που σκύβεις το κεφάλι στο έδαφος, ομολογείς ή αρνείσαι ότι τα έκανες αυτά εδώ;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Και ομολογώ ότι τα έκανα και δεν αρνιέμαι το αντίθετο.

ΚΡΕΩΝ: (στο φύλακα:) Εσύ μπορείς να πας πια όπου θέλεις, απαλλαγμένος από τη βαριά κατηγορία. (στην Αντιγόνη:) Εσύ όμως πες μου, όχι με πολλά λόγια, αλλά σύντομα, γνώριζες ότι είχε διακηρυχθεί να μην τα κάνεις αυτά;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Το γνώριζα· πώς θα μπορούσα να μην το ξέρω; ΄Ηταν, βέβαια, γνωστό σε όλους.

ΚΡΕΩΝ: Και πάλι τόλμησες να παραβείς αυτούς εδώ τους νόμους;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: (Ναι,) γιατί δεν ήταν ο Δίας αυτός που διακήρυξε σε μένα αυτά, ούτε η συγκάτοικος των θεών του κάτω κόσμου, η Δίκη, θέσπισε τέτοιους νόμους για τους ανθρώπους, ούτε θεώρησα ότι έχουν τόση δύναμη οι δικές σου διακηρύξεις ώστε να μπορείς εσύ, αν και είσαι θνητός, να υπερνικήσεις τους άγραφους και στέρεους νόμους των θεών. Γιατί αυτοί (οι νόμοι) δεν ισχύουν μόνο σήμερα και χθες, αλλά ανέκαθεν και κανείς δεν ξέρει από πότε εμφανίστηκαν· για την παράβαση αυτών (των νόμων) εγώ δεν είχα σκοπό, από φόβο για την έπαρση κανενός άνδρα, να τιμωρηθώ μπροστά στους θεούς· ήξερα καλά, βέβαια, ότι θα πεθάνω, πώς όχι; Ακόμα κι αν εσύ δεν τα είχες διακηρύξει αυτά· αν όμως θα πεθάνω πριν από την ώρα μου, εγώ αυτό το θεωρώ κέρδος· γιατί όποιος ζει μέσα σε μεγάλη δυστυχία, όπως εγώ, πώς αυτός δεν είναι κερδισμένος, όταν πεθάνει; Έτσι λοιπόν, δεν λυπάμαι καθόλου να έχω αυτή τη μοίρα· αλλά, αν ανεχόμουν να μείνει άταφο πτώμα ο αδερφός μου μετά το θάνατό του, για εκείνα θα θλιβόμουν· γι' αυτά όμως δεν θλίβομαι. Κι αν τώρα σου φαίνομαι ανόητη με αυτά που κάνω, σχεδόν θεωρούμαι ανόητη από έναν ανόητο.

ΧΟΡΟΣ: Ο χαρακτήρας της κόρης δείχνει πως είναι σκληρός (γιατί τον κληρονόμησε) από σκληρό πατέρα, δεν ξέρει όμως να υποχωρεί μπροστά στις συμφορές.

ΚΡΕΩΝ: Να ξέρεις όμως, βέβαια, ότι τα υπερβολικά άκαμπτα φρονήματα συχνά ταπεινώνονται και ότι μπορείς να δεις τον πολύ δυνατό σίδηρο, όταν πυρακτωθεί ώστε να γίνει πολύ σκληρός, τις πιο πολλές φορές να σπάει και να γίνεται κομμάτια· και ξέρω ότι τα αγριεμένα άλογα τιθασεύονται με μικρό χαλινάρι· γιατί δεν μπορεί να επαίρεται ένας που είναι δούλος των άλλων. Αυτή όμως ήξερε τότε πολύ καλά να αυθαδιάζει, όταν παραβίαζε τους ισχύοντες νόμους· και αυτή εδώ η αυθάδεια, αφότου τα έπραξε αυτά, είναι η δεύτερη, δηλαδή το να καυχιέται γι' αυτά και να χλευάζει με το κατόρθωμά της. Πράγματι, τώρα εγώ δεν θα είμαι άντρας, αλλά αυτή θα είναι άντρας, αν αυτή η νίκη μείνει στο ενεργητικό της χωρίς τιμωρία. Αλλά είτε είναι κόρη της αδερφής μου είτε η πιο στενή συγγενής από ολο το συγγενικό μας κύκλο (υπό την προστασία του Έρκειου Δία), αυτή και η αδερφή της δεν θα γλιτώσουν από το χειρότερο θάνατο· γιατί κατηγορώ και εκείνη, λοιπόν, ότι έχει το ίδιο μερίδιο (ευθύνης) στο σχεδιασμό αυτής της ταφής. Καλέστε την· γιατί πριν από λίγο την είδα μέσα να είναι πολύ ταραγμένη και να μην ελέγχει το λογικό της. Και συνήθως πιάνεται από πριν η ψυχή εκείνων που τίποτε δεν σχεδιάζουν σωστά ,σαν κλέφτης· μισώ όμως, βέβαια, κι όταν κανείς, αφού πιαστεί να κάνει το κακό, έπειτα να θέλει να το ωραιοποιήσει.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Θέλεις να κάνεις τίποτα χειρότερο από το να με πιάσεις και να με σκοτώσεις;

ΚΡΕΩΝ: Εγώ, βέβαια, τίποτα· γιατί αν έχω αυτό, όλα τα έχω.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Γιατί λοιπόν αργείς; Γιατί σε μένα τίποτα από τα λόγια σου δεν είναι αρεστό, και μακάρι να μην μου αρέσει ποτέ· έτσι, λοιπόν, είναι φυσικό να σου είναι κι εσένα δυσάρεστα τα δικά μου (λόγια)· κι όμως , από πού θα έπαιρνα ευγενέστερη φήμη παρά θάβοντας τον αδερφό μου; Όλοι αυτοί θα ομολογούσαν ότι το επιδοκιμάζουν αυτό, αν ο φόβος δεν τους έδενε τη γλώσσα. Αλλά η τυραννία, πέρα από τα άλλα προνόμια που έχει, είναι και ελεύθερη να κάνει και να λέει ό,τι θέλει.

ΚΡΕΩΝ: Αυτό μόνο εσύ από τους Καδμείους εδώ το βλέπεις.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Το βλέπουν κι αυτοί, μπροστά σου όμως κλείνουν το στόμα.

ΚΡΕΩΝ: Εσύ όμως δεν ντρέπεσαι να σκέφτεσαι διαφορετικά από αυτούς;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: (Όχι,) γιατί δεν είναι καθόλου ντροπή να τιμάς τα αδέρφια σου.

ΚΡΕΩΝ: Λοιπόν δεν ήταν αδερφός σου κι αυτός που σκοτώθηκε στην άλλη πλευρά;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Αδερφός μου, από την ίδια μάνα και τον ίδιο πατέρα.

ΚΡΕΩΝ: Πώς λοιπόν προσφέρεις τιμές σ' αυτόν (τον Πολυνείκη), πράγμα που είναι ασέβεια για εκείνον (τον Ετεοκλή);

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Δεν θα τα πει αυτά ως μάρτυρας ο σκοτωμένος νεκρός.

ΚΡΕΩΝ: (Θα τα πει) αν εσύ τον τιμάς όμοια με τον ασεβή.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: (Τον τιμώ) γιατί δεν σκοτώθηκε δούλος, αλλά αδερφός.

ΚΡΕΩΝ: (Σκοτώθηκε) προσπαθώντας να καταστρέψει αυτήν εδώ τη χώρα· ενώ ο άλλος, υπερασπίζοντάς την.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Όμως ο Άδης τουλάχιστον έχει την αξίωση οι νόμοι (της ταφής) να είναι ίσοι για όλους.

ΚΡΕΩΝ: Αλλά ο καλός δεν είναι στην ίδια μοίρα με τον κακό ώστε να λάβει την ίδια τιμή.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Ποιος ξέρει αν στον κάτω κόσμο είναι δίκαιες αυτές οι διακρίσεις;

ΚΡΕΩΝ: Ποτέ βέβαια ο εχθρός δεν θα είναι φίλος μου, ούτε κι όταν πεθάνει.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Δεν γεννήθηκα για να μισώ μαζί με άλλους, αλλά για να αγαπώ μαζί τους.

ΚΡΕΩΝ: Όταν τώρα πας κάτω, αν πρέπει να αγαπάς, αγάπα εκείνους· όσο όμως εγώ είμαι ζωντανός, δεν θα εξουσιάσει μια γυναίκα.

ΧΟΡΟΣ: Μα να, μπροστά στις πύλες η Ισμήνη, χύνοντας κάτω δάκρυα αγάπης για την αδερφή της κι ένα σύννεφο θλίψης πάνω από τα φρύδια της ρίχνει σκιά στο αναμμένο πρόσωπό της, βρέχοντας το όμορφό της μάγουλο.

ΚΡΕΩΝ: Εσύ λοιπόν, που στο σπίτι σαν οχιά παραμόνευες και κρυφά μου έπινες το αίμα, ούτε ήξερα ότι τρέφω δύο καταστροφές κι επαναστάτριες εναντίον του θρόνου (της εξουσίας μου), εμπρός, λοιπόν, πες μου, θα ομολογήσεις κι εσύ ότι συμμετείχες σ' αυτή την ταφή ή θα ορκιστείς ότι δεν ξέρεις τίποτα;

ΙΣΜΗΝΗ: Το έχω διαπράξει το έργο (της ταφής), αν βέβαια συμφωνεί αυτή εδώ, και συμμετείχα και μοιράζομαι το βάρος της κατηγορίας.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Αλλά το δίκιο δεν θα σου το επιτρέψει αυτό, επειδή ούτε θέλησες ούτε εγώ σε άφησα να λάβεις μέρος (στην ταφή).

ΙΣΜΗΝΗ: Αλλά στη δυστυχία σου δεν ντρέπομαι να περάσω τη θάλασσα της συμφοράς στο πλευρό σου.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Ποιων έργο είναι αυτό, το ξέρουν καλά (είναι μάρτυρες) ο Άδης και οι νεκροί του κάτω κόσμου· αυτήν όμως που αγαπάει στα λόγια, εγώ δεν τη δέχομαι για φίλη.

ΙΣΜΗΝΗ: Μη μου αρνηθείς, αδερφή μου, την τιμή να πεθάνω μαζί σου και να εξαγνίσω το νεκρό.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Μην πεθάνεις κι εσύ μαζί μου, ούτε να οικειοποιηθείς αυτά που δεν άγγιξες· θα είναι αρκετός ο δικός μου θάνατος.

ΙΣΜΗΝΗ: Και τι τη θέλω τη ζωή μου, αν σε χάσω;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Τον Κρέοντα ρώτα· γιατί γι' αυτόν εσύ νοιάζεσαι.

ΙΣΜΗΝΗ: Γιατί με πικραίνεις έτσι, χωρίς καθόλου να ωφελείσαι;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Μα, αν σε περιγελώ, (το κάνω) τουλάχιστον με πόνο.

ΙΣΜΗΝΗ: Σε τι λοιπόν, τουλάχιστον τώρα μπορώ να σου σταθώ ωφέλιμη;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Σώσε τον εαυτό σου· δεν θα σου αρνηθώ από φθόνο να ξεφύγεις (από το θάνατο).

ΙΣΜΗΝΗ: Αλίμονό μου, η δύστυχη, και να απεμπλακώ από τη δική σου μοίρα;

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Εσύ, βέβαια, προτίμησες να ζήσεις, ενώ εγώ να πεθάνω.

ΙΣΜΗΝΗ: Αλλά όχι προτού εκφραστούν οι αντιρρήσεις μου.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Εσύ μεν φαινόσουν ότι σκέφτεσαι σωστά στα μάτια αυτών εδώ (του Κρέοντα και των Θηβαίων), εγώ πάλι στα μάτια των άλλων (του Άδη και των νεκρών).

ΙΣΜΗΝΗ: Και όμως ίσο και για τις δυο μας είναι το φταίξιμο.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ: Έχε θάρρος· εσύ τουλάχιστον ζεις, η δική μου ψυχή όμως έχει πεθάνει προ πολλού, ώστε να ωφελεί τους νεκρούς.

ΚΡΕΩΝ: Από τις δύο αυτές κοπέλες λέω πως η μία πριν από λίγο αποδείχτηκε άμυαλη, ενώ η άλλη από την ώρα που γεννήθηκε.

ΙΣΜΗΝΗ: Γιατί ποτέ, βασιλιά, δεν μένει ούτε και η φρόνηση που έχουμε από τη φύση μας σ' αυτούς που δυστυχούν, αλλά σαλεύει (φεύγει από τη θέση της).

ΚΡΕΩΝ: Εσένα, όπως κι αν έχει το πράγμα (σου σάλεψε) από τη στιγμή που προτίμησες να διαπράξεις κακές πράξεις μαζί με τους κακούς.

ΙΣΜΗΝΗ: Γιατί πώς να ζήσω μόνη μου χωρίς αυτήν;

ΚΡΕΩΝ: Αλλ' όμως μη λες «αυτή εδώ»· γιατί δεν υπάρχει πια.

ΙΣΜΗΝΗ: Μα θα σκοτώσεις τη μνηστή του ίδιου σου του παιδιού;

ΚΡΕΩΝ: (Ναι,) γιατί κι άλλων τα χωράφια είναι κατάλληλα για καλλιέργεια.

ΙΣΜΗΝΗ: Όχι όμως τόσο ταιριαστά, όπως ήταν ανάμεσα σ'εκείνον και σ'αυτήν εδώ.

ΚΡΕΩΝ: Εγώ μισώ τις κακές γυναίκες για τα παιδιά μου.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ Ή ΙΣΜΗΝΗ: Αγαπημένε Αίμονα, πώς σε προσβάλλει ο πατέρας σου!

ΚΡΕΩΝ: Πολύ, βέβαια, με στενοχωρείς κι εσύ κι ο γάμος, για τον οποίο μιλάς.

ΧΟΡΟΣ: Αλήθεια λοιπόν, θα στερήσεις το παιδί που γέννησες από αυτήν εδώ;

ΚΡΕΩΝ: Ο Άδης είναι αυτός που θα σταματήσει αυτόν εδώ το γάμο.

ΧΟΡΟΣ: Έχει αποφασιστεί, όπως φαίνεται, αυτή εδώ να πεθάνει.

ΚΡΕΩΝ: Κι από σένα, βέβαια, κι από μένα· μη χάνετε καιρό, αλλά αυτές οδηγήστε τις μέσα, υπηρέτες, και στο εξής οι γυναίκες αυτές δεν πρέπει να είναι ελεύθερες· γιατί προσπαθούν να ξεφύγουν οι θρασείς, όταν ήδη βλέπουν τον Άδη κοντά στη ζωή τους.

ΕΡΜΗΝΕΥΤΙΚΑ ΣΧΟΛΙΑ - Β΄ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ (441-560) Β΄ Σκηνή (441-525)

Μετά την αφήγηση των συμβάντων από τον φύλακα ο Κρέων με αυστηρό ύφος ανακριτή απευθύνεται στην Αντιγόνη ως κατηγορουμένη. Το σκυμμένο κεφάλι μαρτυρά την αταραξία της Αντιγόνης αλλά και την αδιαφορία και την περιφρόνησή της προς τον Κρέοντα. Η σιωπή στο θέατρο είναι εξάλλου στοιχείο δραματικό που έχει σκοπό να διεγείρει την προσοχή του θεατή. Στ. 441. σὲ δή, σὲ: Αναδίπλωση (επανάληψη) για να της αποσπάσει την προσοχή. Δείχνει παράλληλα τον εκνευρισμό του, την διάθεση να την επιτιμήσει αλλά και την περιφρόνησή του (αφού δεν την αποκαλεί με το όνομά της). Στ. 443. καὶ φημὶ δρᾶσαι κοὐκ ἀπαρνοῦμαι: Κατηγορηματική απάντηση με σχήμα εκ παραλλήλου. Εκφράζει: α. την ρητή διαβεβαίωση της Αντιγόνης, προς αποφυγή παρεξήγησης, β. το θάρρος της, γ. τον προκλητικό της τόνο (απαντά με τα ίδια ρήματα που χρησιμοποίησε ο Κρέων). Στ. 445. ἔξω ... ἐλεύθερον: πλεονασμός Με την αποχώρηση του φύλακα ξεκινά η σύγκρουση ΑντιγόνηςΚρέοντα. Όπως σχολιάζει ο Steiner, πρόκειται για έναν διάλογο «μεταξύ κωφών»1 . Στ. 446. μὴ μῆκος, ἀλλὰ συντόμως: πλεονασμός Στ. 448. ᾔδη: Κατηγορηματική απάντηση και πάλι. Εκφράζει: α. την ρητή διαβεβαίωση της Αντιγόνης, προς αποφυγή παρεξήγησης, β. το θάρρος της, γ. τον προκλητικό της τόνο (απαντά με το ίδιο ρήμα που χρησιμοποίησε ο Κρέων). Στ. 449. Η τρίτη ερώτηση του Κρέοντα. Δηλώνει και αυτή α. έκπληξη και β. ανακριτική διάθεση. Τούτη η ερώτηση εκφράζει επίσης και απειλή. Νιώθει άλλωστε το κύρος της εξουσίας του να έχει κλονισθεί. Στ. 450. Σχήμα αποσιώπησης . Στ. 450-7. Η Αντιγόνη: α. Δικαιολογεί την απόφασή της. Το επιχείρημά της (θρησκευτικό - ηθικό) δίνεται με πολυσύνδετο σχήμα. β. Χλευάζει τη διαταγή του Κρέοντα (τάδε, τοιούσδ᾽ ... νόμους, τὰ σὰ κηρύγμαθ᾽). γ. Εκφράζει ισχυρή ευσέβεια και θρησκευτική πίστη. δ. Θέτει τη σύγκρουση γραπτού και άγραφου νόμου (που στην εποχή του Σοφοκλή απασχολούσε έντονα τους σοφιστές και τους φιλοσόφους) δίνοντας προτεραιότητα στον δεύτερο. Στ. 456. Αντίθεση. Στ. 458-461. Λογικό επιχείρημα για το αναπόφευκτο του θανάτου, το οποίο διατυπώνεται με πολλή ψυχραιμία. Φαίνεται επίσης εδώ ότι η πράξη της ήταν συνειδητή, προϊόν ελεύθερης επιλογής. Στ. 462-8. Τρίτο επιχείρημα (συναισθηματικό) που εστιάζει α. στην επικείμενη απαλλαγή της από τα δεινά της ζωής της με τον θάνατο που την περιμένει, β. στην αδελφική αγάπη και το χρέος της προς τον αδελφό της. Στ. 466, 468: Επανάληψη της έννοιας του άλγους. Στ. 468. Αντίθεση. Στ. 469-470. Η Αντιγόνη γίνεται εδώ προκλητική, υβριστική προς τον Κρέοντα, σκληρή, επιθετική, χλευαστική. Επανάληψη της έννοιας της μωρίας και ειρωνεία (σχεδόν τι). Στ. 471-2. ὠμὸν ἐξ ὠμοῦ: επανάληψη και μεταφορά. Στ. 473-496. Ο Κρέων απαντά τυπικά μεν στον κορυφαίο, ουσιαστικά όμως εκτοξεύει απειλές προς την Αντιγόνη. Η απροκάλυπτη ομολογία της είναι φανερό ότι α. έχει πληγώσει τον ανδρισμό του και β. έχει εξευτελίσει τη βασιλική του ιδιότητα. Στ.473: τὰ σκλήρ᾽ ἄγαν φρονήματα αποδίδει το ήθος της Αντιγόνης (ο Κρέων συμφωνεί με τον χορό ως προς αυτό). Με τα ακόλουθα σχήματα λόγου εκφράζει ο Κρέων α. Την απειλητική του διάθεση, β. τη σκληρότητα και το ατίθασο του ήθους της Αντιγόνης: Στ. 474-8 Δύο εικόνες: του σιδήρου και του ίππου Στ. 473-6 Παρήχηση των υγρών συμφώνων -λ-, -ρ- και του συριστικού -σ-.Στ. 476 Συνώνυμα και ομοιοτέλευτο. Αντιγόνη, Χορός και θεατές όμως αντιλαμβάνονται ότι άκαμπτος και σκληρός είναι ο ίδιος ο Κρέων (θα του το επισημάνει και ο γιος του Αίμονας στο Γ΄ Επεισόδιο). Στ. 479 δοῦλός τῶν πέλας επιβεβαιώνεται το τυραννικό ήθος του Κρέοντα και η έπαρσή του. Στ. 480 αὕτη Περιφρόνηση. Στ. 480-3 φρονεῖν μέγα, ὑβρίζειν, ἐπαυχεῖν, γελᾶν: κλιμάκωση που αποδίδει την αποθράσυνση και αποχαλίνωση της Αντιγόνης. Τα ἐπαυχεῖν και γελᾶν αναφέρονται στα χλευαστικά λόγια της Αντιγόνης προς τονΚρέοντα στους στ. 469-70. Στ. 484 αὕτη Περιφρόνηση. Επανάληψη (ἀνήρ). Στ. 486-7 Έλλειψη σεβασμού του Κρέοντα προς τους ιερούς δεσμούς της οικογένειας και ασέβεια προς τον Δία (ο Κρέων διαπράττει ύβρη). Υπερβολή επίσης: η Αντιγόνη δεν είναι ο πλησιέστερος συγγενής του. Θα έρθει όμως η στιγμή που θα συγκρουστεί όντως με την πλησιέστερο, τον γιο του (Γ΄ Επεισόδιο). Στ. 491-4 α. Καχυποψία του Κρέοντα, β. Τραγική πλάνη - οι ερμηνείες του αυθαίρετες (τραγική ειρωνεία). Αυτή η πλάνη τον κάνει άδικο προς την Ισμήνη. Στ. 496 Καχυποψία του Κρέοντα και πάλι. Ομολογεί επίσης το μίσος του. Στ. 497. Η Αντιγόνη απαντά προκλητικά, χλευαστικά. Στ. 500. Επανάληψη. Τα λόγια του της είναι βαρετά. Στ. 500-1. Αγεφύρωτη απόσταση. Πλήρης αδυναμία επικοινωνίας μεταξύ τους. Προοικονομείται το τέλος της Αντιγόνης. Στ. 502-4. Η Αντιγόνη επαναλαμβάνει το κίνητρο της πράξης της, δηλαδή την αδελφική αγάπη, και δηλώνει ότι αποβλέπει στην υστεροφημία. Στ. 508-525. Στην στιχομυθία το χάσμα βαθαίνει, η σύγκρουση κορυφώνεται. Αντιπαράθεση επιχειρημάτων σχετικά με το αν έπρεπε να ταφεί ο Πολυνείκης, η οποία οδηγεί σε αδιέξοδο. Στ. 509 Μεταφορά Στ. 509-10 Καταδίκη της τυραννίδας από τον Σοφοκλή δια στόματος της Αντιγόνης και έμμεση υπεράσπιση της δημοκρατίαςΑκόμη και ο Κρέων φαίνεται να είναι υπέρ της γνώμης των πολλών! Ο ίδιος ωστόσο θα διακηρύξει στο Γ΄ Επεισόδιο (στ.734) ότι ως βασιλιάς δεν είναι δυνατό να δέχεται υποδείξεις από τους πολίτες. Στ. 523 οὔτοι συνέχθειν, ἀλλὰ συμφιλεῖν ἔφυν. Η αντίθεση και ταυτόχρονα άρση και θέση προβάλλει ανάγλυφα και εμφατικά τον χαρακτήρα της: Η αγάπη αποτελεί το χαρακτηριστικότερο στοιχείο του ήθους της, την αιτία και την κινητήρια δύναμη των πράξεών της. Στ. 524-5 Οι απειλές και η οργή του Κρέοντα αποκαλύπτουν ότι έχει ηθικά ηττηθεί. Η απειλή θανάτωσης της Αντιγόνης και η επίκληση της ανδρικής του εξουσίας ακούγονται πλέον ανίσχυρες και χωρίς νόημα ύστερα από την αγέρωχη στάση που κράτησε η Αντιγόνη και προς τα δύο. Με το τέλος του διαλόγου ο μύθος της τραγωδίας έχει προωθηθεί σημαντικά. Η τελευταία δήλωση του Κρέοντα οδηγεί προς τη θανάτωση των δύο αδελφών και εντείνει την αγωνία των θεατών που συμπαθούν την Αντιγόνη και οργίζονται για την άδικη κατηγορία και απόφαση σε βάρος της Ισμήνης. Περιμένουν με ενδιαφέρον την εξέλιξη των πραγμάτων.

Γ΄ Σκηνή (526-560)

Στ. 526-30. Φυσικά χαρακτηριστικά του προσώπου και συναισθηματική κατάσταση της Ισμήνης υποβάλλονται με τον λόγο (με τα λόγια του κορυφαίου). Στ.527 φιλάδελφα η αιτία του κλάματος Στ. 531-2. Περιφρονητικός και οργισμένος ο τρόπος προσφώνησης της Ισμήνης από τον Κρέοντα. Στ. 532-3. Υπερβολή του Κρέοντα λόγω ανασφάλειας. Οι δύο αδελφές ποτέ δεν διεκδίκησαν την εξουσία του. Στ. 536-7. Έξαρση ηρωισμού της Ισμήνης. Ὁμορροθεῖ: μεταφορά από τους κωπηλάτες. Στ. 542-3. Αντίθεση λόγων-έργων (τοὔργον - λόγοις) και επανάληψη (φιλοῦσαν - φίλην). Στ. 546. Παρήχηση του μ. Ειρωνεία προς την Ισμήνη.

Στ. 549. Πικρή ειρωνεία προς την Ισμήνη. Στ. 550. Η Ισμήνη εκφράζει στωικά το παράπονό της. Στ. 551. Συγκινητική ειλικρίνεια της Αντιγόνης, που εξωτερικεύει εδώ τα πραγματικά της αισθήματα. Επανάληψη του ρ. γελῶ. Στ. 553. Παρήχηση του σ. Σε αυτή τη σκηνή η Ισμήνη διακρίνεται (απρόσμενα;) από υψηλό ήθος. Ίσως ο φόβος της μοναξιάς στη ζωή να της έδιωξε το φόβο του θανάτου. Νιώθει επίσης την ανάγκη να εξιλεωθεί, έχει μετανιώσει. Ο Σοφοκλής διαγράφει αριστοτεχνικά τους ανθρώπινους χαρακτήρες. Από την άλλη, πού οφείλεται η σκληρότητα της Αντιγόνης; α. Στον χαρακτήρα της (προς επιβεβαίωση της παρατήρησης του κορυφαίου στους στ.471-2), β. Στην επιθυμία της να γίνει πιστευτή από τον Κρέοντα η διάψευσή της ώστε να μην κινδυνεύσει η αδελφή της (Πηγή ερμηνευτικών σχολίων https://free.openeclass.org/)

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΓΙΑ ΕΠΑΝΑΛΗΨΗ & ΕΜΠΕΔΩΣΗ ΤΗΣΕΝΟΤΗΤΑΣ

• Να χαρακτηριστούν η Αντιγόνη και ο Κρέοντας.
• Να εξηγήσετε τη μεταστροφή στη συμπεριφορά της Ισμήνης.
• Να αιτιολογήσετε τη συναινετική στάση του χορού απέναντι στον Κρέοντα.
• Να συσχετίσετε το συγκείμενο ως προς τις πολιτικές ιδέες που αναδεικνύονται στο απόσπασμα με το πολιτικό περιβάλλον της εποχής που γράφτηκε η τραγωδία.
• Να συσχετίσετε τις παρκάτω λέξεις με λέξεις του αρχαίου κειμένου στους στίχους 441 - 455: μετακόμιση, τμήμα, φάσμα, βήμα, δικαιοσύνη, ασθενικός, θέα, δυνητικός, θνησιγενής, δρόμος
• Αφού διαβάσετε το απόσπασμα από το διήγημα του Γρηγορίου Ξενόπουλου "Στέλλα Βιολάντη" που βρίσκεται στο βιβλίο των Νεοελληνικών λογοτεχνικών κειμένων της Β Λυκείου να συγκρίνετε τη στάση της Αντιγόνης του Σοφοκλή απέναντι στον Κρέοντα με τη στάση της ηρωίδας του Ξενόπουλου απέναντι στον πατέρα της 

ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ

Ερώτηση 1. Η Αντιγόνη είναι δυναμική, τολμηρή και ανεξάρτητη διότι εκφράζει απρόσκοπτα στον Κρέοντα τη γνώμη της γι' αυτόν . Είναι ηθική, διότι αιτιολογεί την πράξη της ως μια αναγκαιότητα να σεβαστεί τον νόμο των Θεών. Είναι ωστόσο και ευαίσθητη, διότι, αν και επιτίθεται στη αδερφή της που την υπερασπίζεται, η πράξη της κρύβει το ενδιαφέρον της για την τύχη της Ισμήνης

Ο Κρέοντας είναι σκληρός και αυταρχικός. Τυφλωμένος από το μίσος του για τον Πολυνείκη όχι μόνο δεν αλλάζει τη διαταγή να μην ταφεί, αλλά τιμωρεί και την Αντιγόνη που επιχείρησε να τον θάψει. Διακρίνεται ακόμα στη συμπεριφορά του το κόμπλεξ του τυράννου που νομίζει ότι οι πολιτικοί του αντίπαλοι πλήρωσαν άτομα να κάνουν την ταφή, ώστε να τον μειώσουν στα μάτια του λαού. Η ύβρις του Κρέοντα επίσης έχει ξεπεράσει τα όρια, διότι,όπως ισχυρίζεται, ακόμα και οι Θεοί δε θα απέτρεπαν την τιμωρία της Αντιγόνης.

Ερώτηση 2. Η μεταστροφή της Ισμήνης οφείλεται στο ότι μετά τη σύλληψη της Αντιγόνης, κατανοεί πλήρως ότι ενδέχεται να χάσει και το τελευταίο πρόσωπο που της έχει απομείνει στην οικογένεια της. Η κατανόηση του γεγονότος, της φέρνει ανείπωτη οδύνη και την οδηγεί στο ομολογήσει τη δήθεν συμμετοχή της στην ταφή του Πολυνείκη.

Ερώτηση 3. Ο χορός εξακολουθεί να είναι άβουλος έρμαιο των διαθέσεων του τυράννου. Φαινομενικά προσπαθεί να κρατήσει ίσες αποστάσεις, αλλά ουσιαστικά φοβάται τον τύραννο . Και η χλιαρή παρατήρηση του ότι η Αντιγόνη είναι γενναία και η φοβισμένη ερώτηση του στον Κρέοντα, αν θα σκοτώσει την κόρη της αδερφής του, φανερώνουν ότι ο χορός αντιπροσωπεύει τη φοβισμένη κοινή γνώμη της Θήβας.

Ερώτηση 4. Το πολιτικό περιβάλλον της Θήβας στην εποχή που διεξάγεται το δράμα (πριν τον Τρωικό πόλεμο) είναι η βασιλεία . Βέβαια ο Κρέοντας χαρακτηρίζεται τύραννος κάτι όμως που αποτελεί οπωσδήποτε αναχρονισμό, διότι απλά λίγα χρόνια πριν τον Τρωικό πόλεμο δεν υπήρχε η τυραννία. Η τυραννία συνδέεται περισσότερο με το πολιτικό περιβάλλον του Σοφοκλέους του συγγραφέα του έργου, διότι οι σύγχρονοι που βίωναν στο περιβάλλον της δημοκρατικής Αθήνας ,φοβόντουσαν την τυραννία, που, αν εφαρμοζόταν, θα καταργούσε τις δημοκρατικές τους ελευθερίες.

ΑΝΤΙΓΟΝΗ (ΠΡΩΤΟ ΕΠΕΙΣΟΔΙΟ ΔΕΥΤΕΡΗ ΣΚΗΝΗ) 

στ.280-331

Μιλάει Ο Κρέων απευθυνόμενος στο χορό που προηγουμένως αναρωτήθηκε μήπως η ταφή του Πολυνείκη ήταν Θεϊκή ενέργεια

ΚΡΕ Παῦσαι, πρὶν ὀργῆς κἀμὲ μεστῶσαι λέγων, 280

μὴ ᾽φευρεθῇς ἄνους τε καὶ γέρων ἅμα

Λέγεις γὰρ οὐκ ἀνεκτά, δαίμονας λέγων

πρόνοιαν ἴσχειν τοῦδε τοῦ νεκροῦ πέρι.

Πότερον ὑπερτιμῶντες ὡς εὐεργέτην

ἔκρυπτον αὐτόν, ὅστις ἀμφικίονας 285

ναοὺς πυρώσων ἦλθε κἀναθήματα

καὶ γῆν ἐκείνων καὶ νόμους διασκεδῶν;

ἢ τοὺς κακοὺς τιμῶντας εἰσορᾷς θεούς;

Οὐκ ἔστιν· ἀλλὰ ταῦτα καὶ πάλαι πόλεως

ἄνδρες μόλις φέροντες ἐρρόθουν ἐμοί,295

κρυφῇ κάρα σείοντες, οὐδ᾽ ὑπὸ ζυγῷ

λόφον δικαίως εἶχον, ὡς στέργειν ἐμέ.

Ἐκ τῶνδε τούτους ἐξεπίσταμαι καλῶς

παρηγμένους μισθοῖσιν εἰργάσθαι τάδε.

Οὐδὲν γὰρ ἀνθρώποισιν οἷον ἄργυρος 295

κακὸν νόμισμ᾽ ἔβλαστε· τοῦτο καὶ πόλεις

πορθεῖ, τόδ᾽ ἄνδρας ἐξανίστησιν δόμων,

τόδ᾽ ἐκδιδάσκει καὶ παραλλάσσει φρένας

χρηστὰς πρὸς αἰσχρὰ πράγμαθ᾽ ἵστασθαι βροτῶν

πανουργίας δ᾽ ἔδειξεν ἀνθρώποις ἔχειν300

καὶ παντὸς ἔργου δυσσέβειαν εἰδέναι.

Ὅσοι δὲ μισθαρνοῦντες ἤνυσαν τάδε,

χρόνῳ ποτ᾽ ἐξέπραξαν ὡς δοῦναι δίκην.

Ἀλλ᾽, εἴπερ ἴσχει Ζεὺς ἔτ᾽ ἐξ ἐμοῦ σέβας,

εὖ τοῦτ᾽ ἐπίστασ᾽, ὅρκιος δέ σοι λέγω,305

εἰ μὴ τὸν αὐτόχειρα τοῦδε τοῦ τάφου

εὑρόντες ἐκφανεῖτ᾽ ἐς ὀφθαλμοὺς ἐμούς,

οὐχ ὑμὶν Ἅιδης μοῦνος ἀρκέσει, πρὶν ἂν

ζῶντες κρεμαστοὶ τήνδε δηλώσηθ᾽ ὕβριν,

ἵν᾽ εἰδότες τὸ κέρδος ἔνθεν οἰστέον 310

τὸ λοιπὸν ἁρπάζητε καὶ μάθηθ᾽ ὅτι

οὐκ ἐξ ἅπαντος δεῖ τὸ κερδαίνειν φιλεῖν.

Ἐκ τῶν γὰρ αἰσχρῶν λημμάτων τοὺς πλείονας

ἀτωμένους ἴδοις ἂν ἢ σεσωσμένους.

ΦΥΛ Εἰπεῖν δὲ δώσεις, ἢ στραφεὶς οὕτως ἴω; 315

ΚΡΕ Οὐκ οἶσθα καὶ νῦν ὡς ἀνιαρῶς λέγεις;

ΦΥΛ Ἐν τοῖσιν ὠσὶν ἢ ᾽πὶ τῇ ψυχῇ δάκνῃ;

ΚΡΕ τί δὲ ῥυθμίζεις τὴν ἐμὴν λύπην ὅπου;

ΦΥΛ Ὁ δρῶν σ᾽ ἀνιᾷ τὰς φρένας, τὰ δ᾽ ὦτ᾽ ἐγώ.

ΚΡΕ Οἴμ᾽, ὡς λάλημα δῆλον ἐκπεφυκὸς εἶ. 320

ΦΥΛ Οὔκουν τό γ᾽ ἔργον τοῦτο ποιήσας ποτέ.

ΚΡΕ Καὶ ταῦτ᾽ ἐπ᾽ ἀργύρῳ γε τὴν ψυχὴν προδούς.

ΦΥΛ Φεῦ·

ἦ δεινὸν ᾧ δοκεῖ γε καὶ ψευδῆ δοκεῖν.

ΚΡΕ Κόμψευέ νυν τὴν δόξα· εἰ δὲ ταῦτα μὴ

φανεῖτέ μοι τοὺς δρῶντας, ἐξερεῖθ᾽ ὅτι 325

τὰ δειλὰ κέρδη πημονὰς ἐργάζεται.

ΦΥΛ Ἀλλ᾽ εὑρεθείη μὲν μάλιστ᾽· ἐὰν δέ τοι

ληφθῇ τε καὶ μή, τοῦτο γὰρ τύχη κρινεῖ,

οὐκ ἔσθ᾽ ὅπως ὄψει σὺ δεῦρ᾽ ἐλθόντα με.

Καὶ νῦν γὰρ ἐκτὸς ἐλπίδος γνώμης τ᾽ ἐμῆς330

σωθεὶς ὀφείλω τοῖς θεοῖς πολλὴν χάριν

(μετάφραση)

Κρέων:

Σταμάτα, πριν απ' την οργή με κάνεις να φουντώσω,

μήπως βρεθείς και άμυαλος έτσι που είσαι γέρος.

Είναι πια απαράδεκτα αυτά που λες, πως τάχα

έχουνε έγνοια οι θεοί για τον νεκρόν ετούτον.

Γιατί να τον τιμήσουνε; Σαν ευεργέτη μήπως

σε τάφο θα τον θάβανε, που ήρθε για να κάψει

τους ομορφόστυλους ναούς και για να καταστρέψει

τη γη, τα αναθήματα, ακόμα και τους νόμους;

Είδες ποτέ σου τους θεούς κακούργους να τιμούνε;

Δε γίνεται· μα όλα αυτά από καιρό πολίτες

που δε με παραδέχονταν τα κρυφομουρμουρίζαν

σε βάρος μου και κούναγαν την κεφαλή· στο σβέρκο

ζυγό μου δεν ανέχονταν ώστε να με υπακούνε.

Ξέρω καλά ότι αυτοί ξελόγιασαν ετούτους,

τους ακριβοπληρώσανε να κάνουν τέτοια πράξη.

Γιατί δε φύτρωσε ποτέ στον κόσμο, σαν το χρήμα,

τόσο κακή εφεύρεση· αυτό γκρεμίζει πόλεις,

αυτό κι από τα σπίτια τους ανθρώπους ξεσπιτώνει,

αυτό το φρόνιμο μυαλό το ξεπλανεύει πάντα,

το παρασέρνει στο κακό και στης ντροπής τη στράτα,

και καθετί το πονηρό μαθαίνει στους ανθρώπους,

διδάσκει την ασέβεια σ' όλες της τις εκφράσεις.

Μα όσοι τα κατάφεραν στο χρήμα πουλημένοι

με τον καιρό κάποια στιγμή άσχημα το πληρώνουν.

Και αν ο Δίας σεβασμό έχει από μένα ακόμα,

κατάλαβε καλά αυτό, με όρκο σου το λέω:

Εάν το δράστη της ταφής δεν πάτε να μου βρείτε

και να τον φέρετε μπροστά στα μάτια τα δικά μου,

για σας ο Χάρος αρκετός δε θά 'ναι, πριν δηλώστε

και κρεμασμένοι ζωντανοί την άτιμή σας πράξη,

για να το μάθετε από πού θα βγάζετε το κέρδος,

κι έτσι πια να αρπάζετε, και για να διδαχθείτε

ότι δεν πρέπει απ' όλα πια κέρδος να κυνηγάτε.

Από τα κέρδη της ντροπής τους πιο πολλούς

τους βλέπεις να φτάνουν στην καταστροφή κι όχι στη σωτηρία.

Φύλαξ

Θ' αφήσεις κάτι να σου πω ή να γυρίσω πίσω;

Κρέων

Πως μ' ενοχλείς και που μιλάς δεν το καταλαβαίνεις;

Φύλαξ

Τ' αυτιά σου σου δαγκώνουνε ή μήπως την ψυχή σου;

Κρέων

Και μου ζητάς λογαριασμό πού νιώθω εγώ τη λύπη;

Φύλαξ

Ο δράστης σ' ενοχλεί στο νου, εγώ μόνο στ' αυτιά σου.

Κρέων

Θεέ μου, πόσο φαίνεσαι φλύαρος από γέννα!

Φύλαξ

Παρ' όλα αυτά δεν έκανα εγώ αυτό το πράγμα.

Κρέων

Και μάλιστα για τα λεφτά πούλησες την ψυχή σου.

Φύλαξ

Αλίμονο! Τι φοβερό πια ο κριτής άδικη κρίση νά 'χει!

Κρέων

Κάνε και λογοπαίγνια· αν όμως δε μου φέρτε

τους δράστες της ταφής αυτής, όλοι θα ομολογήστε

ότι τα κέρδη της ντροπής φέρνουν τη δυστυχία.

Φύλαξ

Πολύ μακάρι να βρεθεί· είτε τον πιάσουν όμως

είτε και όχι -αυτό πια η τύχη θα το κρίνει-

εσύ δε θα με ξαναδείς να φτάνω εδώ πέρα.

Γιατί και τώρα ανέλπιστα, χωρίς να το πιστεύω,

που σώθηκα, πια στους θεούς χρωστώ μεγάλη χάρη.

Ερωτησεις

Αφού διαβάσετε τη μετάφραση και τα σχόλια του σχολικου βιβλίου (σελ.152-153) να απαντήσετε στις εξής ερωτήσεις

1. Χαρακτηρισμός του Κρέοντα και του Φύλακα.

2. Από πού νομίζετε ότι βγαίνει ο Κρέοντας στη σκηνή και από πού πού έρχεται ο φύλακας;

4. Τι προηγήθηκε , πριν τον λόγο του Κρέοντα; (μέχρι 60 λέξεις)

3. Να συσχετίσετε ετυμολογικά τις ακόλουθες νεοελληνικές λέξεις με τις αρχαίες Ελληνικές λέξεις του κειμένου

Σχέση, νόημα, διασκέδαση, επιστήμονας, νομίζω , εργασία, κατάστημα, σχιζοφρενής, ανάδειξη, είδηση

ΔΙΑΛΟΓΟΣ ΚΡΕΟΝΤΑ-ΑΙΜΟΝΑ (635-735)

ΑΙΜΠάτερ, σός εἰμι· καὶ σύ μοι γνώμας ἔχων 635
χρηστὰςς ἀπορθοῖς, αἷς ἔγωγ᾽ ἐφέψομαι.
Ἐμοὶ γὰρ οὐδεὶς ἀξιώσεται γάμος
μείζων φέρεσθαι σοῦ καλῶς ἡγουμένου.
ΚΡΕ Οὕτω γάρ, ὦ παῖ, χρὴ διὰ στέρνων ἔχειν,
γνώμης πατρῴας πάντ᾽ ὄπισθεν ἑστάναι. 640
Τούτου γὰρ οὕνεκ᾽ ἄνδρες εὔχονται γονὰς
κατηκόους φύσαντες ἐν δόμοις ἔχειν,
ὡς καὶ τὸν ἐχθρὸν ἀνταμύνωνται κακοῖς
καὶ τὸν φίλον τιμῶσιν ἐξ ἴσου πατρί.
Ὅστις δ᾽ ἀνωφέλητα φιτύει τέκνα, 645
τί τόνδ᾽ ἂν εἴποις ἄλλο πλὴν αὑτῷ πόνους
φῦσαι, πολὺν δὲ τοῖσιν ἐχθροῖσιν γέλων;
Μή νύν ποτ᾽, ὦ παῖ, τὰς φρένας γ᾽ ὑφ᾽ ἡδονῆς
γυναικὸς οὕνεκ᾽ ἐκβάλῃς, εἰδὼς ὅτι
ψυχρὸν παραγκάλισμα τοῦτο γίγνεται,650
γυνὴ κακὴ ξύνευνος ἐν δόμοις. Τί γὰρ
γένοιτ᾽ ἂν ἕλκος μεῖζον ἢ φίλος κακός;
Ἀλλὰ πτύσας ὡσεί τε δυσμενῆ μέθες
τὴν παῖδ᾽ ἐν Ἅιδου τήνδε νυμφεύειν τινί.

Ἐπεὶ γὰρ αὐτὴν εἷλον ἐμφανῶς ἐγὼ 655

πόλεως ἀπιστήσασαν ἐκ πάσης μόνην,
ψευδῆ γ᾽ ἐμαυτὸν οὐ καταστήσω πόλει,
ἀλλὰ κτενῶ. Πρὸς ταῦτ᾽ ἐφυμνείτω Δία
ξύναιμον· εἰ γὰρ δὴ τά γ᾽ ἐγγενῆ φύσει
ἄκοσμα θρέψω, κάρτα τοὺς ἔξω γένους.660
Ἐν τοῖς γὰρ οἰκείοισιν ὅστις ἔστ᾽ ἀνὴρ
χρηστός, φανεῖται κἀν πόλει δίκαιος ὤν.
Ὅστις δ᾽ ὑπερβὰς ἢ νόμους βιάζεται
ἢ τοὐπιτάσσειν τοῖς κρατοῦσιν νοεῖ,
οὐκ ἔστ᾽ ἐπαίνου τοῦτον ἐξ ἐμοῦ τυχεῖν.665
Ἀλλ᾽ ὃν πόλις στήσειε, τοῦδε χρὴ κλύειν
καὶ σμικρὰ καὶ δίκαια καὶ τἀναντία.
Καὶ τοῦτον ἂν τὸν ἄνδρα θαρσοίην ἐγὼ
καλῶς μὲν ἄρχειν, εὖ δ᾽ ἂν ἄρχεσθαι θέλειν,
δορός τ᾽ ἂν ἐν χειμῶνι προστεταγμένον670
μένειν δίκαιον κἀγαθὸν παραστάτην.

Ἀναρχίας δὲ μεῖζον οὐκ ἔστιν κακόν·
αὕτη πόλεις ὄλλυσιν, ἥδ᾽ ἀναστάτους
οἴκους τίθησιν, ἥδε συμμάχου δορὸς
τροπὰς καταρρήγνυσι· τῶν δ᾽ ὀρθουμένων675
σῴζει τὰ πολλὰ σώμαθ᾽ ἡ πειθαρχία.
Οὕτως ἀμυντέ᾽ ἐστὶ τοῖς κοσμουμένοις,
κοὔτοι γυναικὸς οὐδαμῶς ἡσσητέακοὔτοι (καὶ οὔτοι) .... ἡσσητέα (=ἡσσητέον ἐστι)
και με κανένα τρόπο δεν πρέπει να νικιέται ένας άντρας από μια γυναίκα·
κρεῖσσον γάρ, εἴπερ δεῖ, πρὸς ἀνδρὸς ἐκπεσεῖν,
κοὐκ ἂν γυναικῶν ἥσσονες καλοίμεθ᾽ ἄν.680
ΧΟ Ἡμῖν μέν, εἰ μὴ τῷ χρόνῳ κεκλέμμεθα,
λέγειν φρονούντως ὧν λέγεις δοκεῖς πέρι

ΑΙΜ Πάτερ, θεοὶ φύουσιν ἀνθρώποις φρένας,
πάντων ὅσ᾽ ἐστὶ χρημάτων ὑπέρτατον·
Ἐγὼ δ᾽ ὅπως σὺ μὴ λέγεις ὀρθῶς τάδε,685
οὔτ᾽ ἂν δυναίμην μήτ᾽ ἐπισταίμην λέγεινν·
γένοιτο μεντἂν χἀτέρῳ καλῶς ἔχον.
Σοῦ δ᾽ οὖν πέφυκα πάντα προσκοπεῖν ὅσα
λέγει τις ἢ πράσσει τις ἢ ψέγειν ἔχει·
τὸ γὰρ σὸν ὄμμα δεινὸν ἀνδρὶ δημότῃ690
λόγοις τοιούτοις, οἷς σὺ μὴ τέρψῃ κλύων.
Ἐμοὶ δ᾽ ἀκούειν ἔσθ᾽ ὑπὸ σκότου τάδε,
τὴν παῖδα ταύτην οἷ᾽ ὀδύρεται πόλις,
πασῶν γυναικῶν ὡς ἀναξιωτάτη
κάκιστ᾽ ἀπ᾽ ἔργων εὐκλεεστάτων φθίνει·695
ἥτις τὸν αὑτῆς αὐτάδελφον ἐν φοναῖς
πεπτῶτ᾽ ἄθαπτον μήθ᾽ ὑπ᾽ ὠμηστῶν κυνῶν
εἴασ᾽ ὀλέσθαι μήθ᾽ ὑπ᾽ οἰωνῶν τινος·
οὐχ ἥδε χρυσῆς ἀξία τιμῆς λαχεῖν;
τοιάδ᾽ ἐρεμνὴ σῖγ᾽ ἐπέρχεται φάτις. 700
Ἐμοὶ δὲ σοῦ πράσσοντος εὐτυχῶς, πάτερ,
οὐκ ἔστιν οὐδὲν κτῆμα τιμιώτερον·
τί γὰρ πατρὸς θάλλοντος εὐκλείας τέκνοις
ἄγαλμα μεῖζον ἢ τί πρὸς παίδων πατρί;

Μή νυν ἓν ἦθος μοῦνον ἐν σαυτῷ φόρει,705
ὡς φῂς σύ, κοὐδὲν ἄλλο, τοῦτ᾽ ὀρθῶς ἔχειν·
ὅστις γὰρ αὐτὸς ἢ φρονεῖν μόνος δοκεῖ,
ἢ γλῶσσαν ἣν οὐκ ἄλλος ἢ ψυχὴν ἔχειν,
οὗτοι διαπτυχθέντες ὤφθησαν κενοί.
Ἀλλ᾽ ἄνδρα, κεἴ τις ᾖ σοφός, τὸ μανθάνειν710
πόλλ᾽ αἰσχρὸν οὐδὲν καὶ τὸ μὴ τείνειν ἄγαν.
Ὁρᾷς παρὰ ῥείθροισι χειμάρροις ὅσα
δένδρων ὑπείκει, κλῶνας ὡς ἐκσῴζεται,
τὰ δ᾽ ἀντιτείνοντ᾽ αὐτόπρεμν᾽ ἀπόλλυται.
Αὔτως δὲ ναὸς ὅστις ἐγκρατῆ πόδα715
τείνας ὑπείκει μηδέν, ὑπτίοις κάτω
στρέψας τὸ λοιπὸν σέλμασιν ναυτίλλεται.
Ἀλλ᾽ εἶκε θυμῷ καὶ μετάστασιν δίδου.
Γνώμη γὰρ εἴ τις κἀπ᾽ ἐμοῦ νεωτέρου
πρόσεστι, φήμ᾽ ἔγωγε πρεσβεύειν πολὺ720
φῦναί τιν᾽ ἄνδρα πάντ᾽ ἐπιστήμης πλέων·
εἰ δ᾽ οὖν, φιλεῖ γὰρ τοῦτο μὴ ταύτῃ ῥέπειν,
καὶ τῶν λεγόντων εὖ καλὸν τὸ μανθάνειν

ΧΟΡ Ἄναξ, σέ τ᾽ εἰκός, εἴ τι καίριον λέγει,
μαθεῖν, σέ τ᾽ αὖ τοῦδ᾽· εὖ γὰρ εἴρηται διπλῇ.725
ΚΡΕ Οἱ τηλικοίδε καὶ διδαξόμεσθα δὴ
φρονεῖν ὑπ᾽ ἀνδρὸς τηλικοῦδε τὴν φύσιν;
ΑΙΜ Μηδὲν τὸ μὴ δίκαιον· εἰ δ᾽ ἐγὼ νέος,
οὐ τὸν χρόνον χρὴ μᾶλλον ἢ τἄργα σκοπεῖν.
ΚΡΕ Ἔργον γάρ ἐστι τοὺς ἀκοσμοῦντας σέβεινἔργον γάρ.....σέβειν
είναι λοιπόν πράξη σωστή να τιμά κανείς όσους παρανομούν; 730
ΑΙΜ Οὐδ᾽ ἂν κελεύσαιμ᾽ εὐσεβεῖν ἐς τοὺς κακούς.
ΚΡΕ Οὐχ ἥδε γὰρ τοιᾷδ᾽ ἐπείληπται νόσῳ;
ΑΙΜ Οὔ φησι Θήβης τῆσδ᾽ ὁμόπτολις λεώς.
ΚΡΕ Πόλις γὰρ ἡμῖν ἁμὲ χρὴ τάσσειν ἐρεῖ;
ΑΙΜ Ὁρᾷς τόδ᾽ ὡς εἴρηκας ὡς ἄγαν νέος; 

ΜΕΤΑΦΡΑΣΗ ΣΤΙΧΩΝ 635-735

ΑΙΜΟΝΑΣ

Δικός σου είμαι πατέρα. Και τις σωστές σου συμβουλές εγώ πάντα θ' ακολουθήσω. Κανένα γάμο δε θα βάλω πιο πάνω από σένα, αν με καθοδηγείς καλά.

ΚΡΕΟΝΤΑΣ

Με τέτοια αισθήματα, παιδί μου στην καρδιά ν' ακολουθείς τη γνώμη του πατέρα σου, κάθε γονιός θέλει να 'χει τέτοια παιδιά που και να πειθαρχούν μέσα στο σπίτι του, τον εχθρό του πάντα να τον πολεμούν και να τιμούν το φίλο του, σαν τον πατέρα. Ενώ αυτός που γεννάει άχρηστα παιδιά, φυτεύει για τον ίδιο πολλά βάσανα και στους εχθρούς δίνει αφορμές για να γελάνε μαζί του. Γι' αυτό, παιδί μου ποτέ μην ξελογιαστείς απ' τη λαχτάρα μιας γυναίκας. Να ξέρεις, θα πικραίνεσαι μέσα στο σπίτι σου αν βάλεις παντρευτείς δολερή νύφη. Χειρότερη πληγή απ' τον κακό φίλο ακόμα, μεγαλύτερη δεν υπάρχει. Φτύσε την κι άστηνε λοιπόν να πάει να παντρευτεί στον Άδη με νεκρούς. Γιατί μέσα στην πόλη αυτή μονάχα απ' όλους πιάστηκε να παρανομεί. Και δε θα βγω ψεύτης εγώ μπροστά στο λαό. Θα τη σκοτώσω. Ας πάει να λιβανίζει το Δία. Αν θρέψω αντάρτες μέσ' στο σπίτι μου, σκέψου πόσοι θα ξεπεταχτούν απ' έξω. Όποιος με τους δικούς του φέρνεται καλά, θα φερθεί μετά και στην πόλη σωστά και δίκαια. Αν κάποιος που πατάει τους νόμους, νομίζει πως θα υπερνικήσει αυτούς που κυβερνούν, μην περιμένεις να πάρει και τιμές για τα καμώματά του. Μα να υπακούμε πρέπει σ' όποιον ψήφισ' ο λαός και για μικρά και δίκια και για τ' ανάποδα ακόμα. Πιστεύω πως αυτός που κυβερνά καλά μπορεί να θέλει να κυβερνηθεί καλά. Κι αν πρέπει αυτός να πάει να πολεμήσει, θα μείνει εκεί σύντροφος πιστός κι ανδρείος. Δεν υπάρχει κατάρα μεγαλύτερη από την αναρχία. Γκρεμίζει πόλεις, αναστατώνει σπίτια και σπέρνει φόβο μες στη μάχη και την ήττα στους δικούς μας. Ενώ η πειθαρχία, σώζει το στρατό. Πρέπει να υπερασπιζόμαστε το νόμο, την τάξη, κι όχι ό,τι θέλει μια γυναίκα. Καλύτερ' από άντρα, αν είναι να πέσω παρά να πούνε πως μ' έριξε γυναίκα.

ΧΟΡΟΣ

Εγώ, αν στέκομαι καλά στα πόδια μου, νομίζω πως όσα είπες, είναι σωστά.

ΑΙΜΟΝΑΣ

Πατέρα, οι θεοί μας δώσαν το μυαλό, ό,τι καλύτερο αγαθό στον κόσμο. Κι εγώ δε θα 'λεγα πως δεν τα λες σωστά, ούτε θα το 'θελα, ούτε και το μπορώ. Αλλά μπορεί να υπάρχουν κι άλλες γνώμες. Εσύ από τη θέση σου, δε μπορείς να ξέρεις τι λένε, τι κάνουν ή τι κατηγορούν, γιατί φοβάται ο καθένας να σου πει τις γνώμες που δε θα σ' άρεσε ν' ακούσεις. Μα εγώ μπορώ ν' ακούσω τι ψιθυρίζεται στην πόλη. Μοιρολογάνε το κορίτσι, το πιο δύστυχο απ' όλες τις γυναίκες, που λιώνει γιατί τόλμησε να κάνει μια άγια πράξη: "Εκείνη που τον αδερφό της έθαψε και δεν τον άφησε παρατημένο εκεί τροφή για τα άγρια τα σκυλιά και τα όρνια, δεν της αξίζανε οι πιο μεγάλες τιμές;" Τέτοια κυκλοφορούν μουρμουριστά παντού.

Πατέρα, το να είσαι ευτυχισμένος, είναι για μένα, το πιο πολύτιμο πράγμα στον κόσμο. Τι άλλο θέλει ο γιός παρά τη δόξα του πατέρα κι ο πατέρας τη δόξα του παιδιού του; Μην έχεις την ιδέα, πως το δικό σου είναι μόνο το σωστό και τίποτ' άλλο. Γιατί όσοι νομίζουν πως μονάχ' αυτοί έχουνε γλώσσα και ψυχή και κανένας άλλος άμα τους ξεψαχνίσεις τους βρίσκεις κούφιους.

Και δεν είναι ντροπή ακόμα κι αν κάποιος είναι σοφός, όταν μαθαίνει κάτι καινούργιο να αλλάζει τη γνώμη του. Γιατί όσα απ' τα δέντρα στην ορμή του χείμαρρου λυγίζουν τα κορμιά τους, δεν τσακίζονται. Όμως όσα αντιστέκονται, ξερριζώνονται. Έτσι και το καράβι μέσα στους ανέμους. Άμα δεν λασκάρεις τα πανιά, τουμπάρει, κι αναγκάζεσαι να σταματήσεις το ταξίδι σου νικημένος από τα κύματα. Σκέψου λοιπόν και δώσε τόπο στην οργή Κι άμα μετράει η γνώμη του νεώτερου, πιστεύω πως είν' ωραίο κανένας να γεννηθεί σοφός και σ' όλα γνωστικός. Μ' αφού δε γίνεται, πότε πότε είναι καλό ν' ακούμε κι εκεινούς που λένε το σωστό.

ΧΟΡΟΣ

Άκουσε, βασιλιά, αν λέει κάτι σωστό. Και συ. Γιατί καλά μιλήσατε κι οι δυό.

ΚΡΕΟΝΤΑΣ

Φτάσαμε σ' αυτή την ηλικία για να μας μάθει γράμματα ένα παιδί;

ΑΙΜΟΝΑΣ

Τίποτα το άδικο Κι αν είμαι νέος, εσύ τα έργα να κοιτάς, όχι την ηλικία.

ΚΡΕΟΝΤΑΣ

Είναι έργο για σένα να τιμάς κακούργους;

ΑΙΜΟΝΑΣ

Εγώ κακούργους ποτέ δε θα τιμούσα.

ΚΡΕΟΝΤΑΣ

Μήπως δεν πιάστηκε σε τέτοιο κρίμα αυτή;

ΑΙΜΟΝΑΣ

Σ' όλη τη Θήβα δε λένε κάτι τέτοιο.

ΚΡΕΟΝΤΑΣ

Η πόλη θα μας πει τι θα διατάζουμε;

ΑΙΜΟΝΑΣ

Βλέπεις πως τώρα μίλησες σαν παιδάκι;

Από την ιστοσελίδα https://viotikoskosmos.wikidot.com/antigoni-metafrasi

ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ

1. Να χαρακτηρίσετε τον Αίμονα και τον Κρέοντα.

2. Για ποιο λόγο ο Αίμονας στην αρχή του λόγου του είναι συναινετικός απέναντι στον πατέρα του;

3. Ὁρᾷς παρὰ ῥείθροισι χειμάρροις ὅσα 

δένδρων ὑπείκει, κλῶνας ὡς ἐκσῴζεται,
τὰ δ᾽ ἀντιτείνοντ᾽ αὐτόπρεμν᾽ ἀπόλλυται.
Αὔτως δὲ ναὸς ὅστις ἐγκρατῆ πόδα715
τείνας ὑπείκει μηδέν, ὑπτίοις κάτω
στρέψας τὸ λοιπὸν σέλμασιν ναυτίλλεται.

Να σχολιαστεί η αναλογία του Αίμονα, προκειμένου να πείσει τον πάτερα του να αλλάξει την καταδικαστική απόφαση για την Αντιγόνη.